Sinds de wondere wereld van Unix is geopend voor de Apple gebruikers door het BSD onderstel van MacOSX zien we dat steeds meer Open Source Unix applicaties geport worden. De meeste mensen zullen dit een goede zaak vinden omdat hierdoor nog meer software beschikbaar komt voor het Apple platform. Anderen zijn er minder over te spreken omdat het vaak gaat over terminal applicaties of applicaties die gebruik maken van het X-Windows systeem en dus niet van Aqua. Het is dus een stapje terug wat betreft gebruiksgemak en GUI consistentie. Het is echter een stap vooruit wat betreft beschikbare applicaties en aansluiting op Open Source besturingssytemen zoals Linux en BSD. Het is maar net wat je belangrijker vind. Voor beide standpunten valt wat te zeggen.

De mensen die de “nieuwe” applicaties van MacOSX toejuigen kunnen rustig doorlezen. Dit artikel gaat namelijk over een X-Windows applicatie genaamd Lyx. Dit is een goed voorbeeld van zo’n fijn programma wat door MacOSX beschikbaar is gekomen voor het Apple platform. Deze software moet geinstalleerd worden met Fink. (Dit is een onderwerp waar al vaker op MacOSX.nl aandacht aan is gegeven.)

Met Fink omgaan is niet moeilijk maar je moet wel even de handleiding doorlezen. De webpagina van Fink is hier Fink is ook in staat om alle zogenaamde afhankelijkheden van andere programma’s voor je op te lossen. Deze afhankelijkheid en dus het bouwen op andere applicatielagen is iets typisch Unix. Doe een ding en doe dat goed en laat andere software gebruik maken van jouw diensten. Gelukkig hoef jij als Mac gebruiker, dankzij Fink, je weinig zorgen te maken over het invullen van die afhankelijkheden.

Lyx is een programma om gestructureerde documenten mee te maken. Lyx doet dit dus niet in zijn eentje maar is afhankelijk van andere applicaties. Om precies te zijn Lyx is een front-end, een grafische shell, voor het LaTeX systeem wat weer gebruik maakt van TeX. Waar we mee werken is dus een totaaloplossing bestaande uit verschillende lagen. In feite zorgt Tex dat de tekens geplaatst worden. (de typesetter) LaTeX zorgt voor opmaak modellen en Lyx zorgt voor een prettige GUI om al die technologie te beheersen en op een prettige manier documenten te maken.

(Voor meer informatie over de onderliggende technologie staat onder dit artikel een aantal links naar documenten die hierover gaan.)

De nadruk ligt bij dit systeem ligt op het creeren van goed leesbare gestructureerde documenten die er zeer professioneel uitzien en makkelijk te realiseren zijn zonder dat je je zorgen hoeft te maken over stijl.

Lyx is ideaal gereedschap om scripties, rapportages, onderzoeksverslagen, wetenschappelijke documenten, wiskundige documenten, en dat soort zaken te maken. Je krijgt documenten die eruitzien zoals je bedoeld. Voor veel documenten is lyx ook niet geschikt maar dat word je gaandeweg wel duidelijk.

Klinkt het allemaal een beetje wazig? We hebben toch een tekstverwerker als Word zal je zeggen… en wat bedoel je met gestructuereerd en stijl?. Nou, Word en Lyx is als vergelijken van Appels en Peren. Word noemen we een word processor. Lyx noemen we een document processor. Het verschil zit hem in hoe tegen tekst en documenten aangekeken wordt.

Als je in Word werkt ben je met twee dingen bezig. Ten eerste ben je bezig met het belangrijkste namelijk tekst invoeren. Maar ten tweede ben je ook nog bezig met de opmaak van je document. Wat moet vet worden, onderstreept, groter lettertype enz. Inhoud en stijl zijn dus niet gescheiden. Dit is het grote verschil met Lyx.

Lyx kiest ervoor om in plaats van zaken vorm te geven terwijl je aan het typen bent in je document, zoals vet gebruiken, dat je aangeeft waar je mee bezig bent. Ben je bezig met een quote of een stukje C++ of Java code of is dit een standaard paragraaf? Geef dit gewoon aan. Je typt als het ware vrolijk je hele scriptie en maakt je geen enkele zorgen over hoe het eruit gaat zien. Je verteld Lyx alleen wat voor soort tekst je aan het typen bent. Als je dan klaar bent met de inhoud geef je een paar opties voor de stijl, drukt op de knop en er komt een geweldig mooi document uitrollen… Bizar of niet? 🙂 Eventueel kan je dan nog zaken aanpassen maar meestal is het in een keer goed. Je bent klaar!

Waarom is dit handig? Laat ik twee voorbeelden geven

– Ik ben een document aan het maken en ben bij hoofdstuk 3. Ik schrijf een quote op van mijn favoriete auteur. Deze quote wil ik anders afgedrukt hebben om het eruit te laten springen. Ik gebruik dus vet om het anders eruit te laten zien. Ik heb in het vorige hoofdstuk echter ook al een quote gebruikt. Had ik toen ook alleen vet gebruikt? Even kijken in hoofdstuk 2. Nee, daar was het ook schuin. Snel terug naar hoofdstuk 3. Snel veranderen en verder gaan met mijn verhaal. Waar was ik ook alweer gebleven? Door het gezeur met de opmaak ben ik de draad voor mezelf kwijt. In Lyx had ik alleen hoeven zeggen dat het een quote was. Dat was dat geweest.

– Ik ben bijna onderaan bladzijde 5. Ik moet een nieuwe paragraaf beginnen dus ik geef een paar extra witregels of geef een pagina einde zodat mijn paragraaf begint op de bladzijde, op bladzijde 6 dus. Nu besluit ik later dat ik nog iets moet toevoegen op pagina 5. Ik voeg het in en het hele document schuift op. Mijn zorgvuldig geplaatste paragraaf is vreselijk verschoven om nog maar te zwijgen over de illustraties die verderop stonden. Ik kan het hele document weer doorlopen en van alles aanpassen. Bij Lyx werkt het anders. Lyx bepaald voor jou waar een nieuwe paragraaf komt te staan. Lyx bepaald of er een nieuwe pagina komt. Lyx, of beter gezegt LaTeX, maakt deze beslissingen op basis van zeer ingewikkelde regels. Maar daar heb jij als gebruikers niets mee te maken. Het werkt gewoon.

(Tekstverwerkers krijgt wel steeds meer mogelijkheden om gestructuereerde documenten te schrijven maar het is nog lang niet op niveau. Tot zover waarom stijl en inhoud gescheiden beter werkt.)

Twee nieuwe voorbeelden van een situatie waarin je werkt aan je scriptie:

– Ik moet een formule invoegen. Vergeefs zoeken naar die optie. Bestaat niet. TeX is gemaakt met het DOEL om formules op een juiste manier te kunnen weergeven. – Nu ben ik op pagina 60. Elke letter die ik nu indruk zorgt voor een vertraging van 4 seconde voordat het op het scherm verschijnt. Er is niet meer mee te werken. Bovendien crasht de applicatie nu regelmatig en krijg ik allemaal “vreemde” fouten. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het WYSIWYG editor gebeuren. Het kost wat rekenwerk om dit real time op het scherm te krijgen. Lyx is niet WYSIWYG en gebruikt alleen visuele zaken om aan te geven dat het programma begrijpt wat jij wilt. Op papier gaat het er heel anders uitzien. We hebben dan ook geen last van dit vertragingsprobleem en pagina 160 is net zo makkelijk als pagina 2. – Ik ben klaar en wil het document opslaan als pdf of ps zodat iedereen dit kan bekijken. Hmm, functie niet aanwezig. Gelukkig heeft Apple die mogelijkheid van pdf nu standaard in zich. Maar een PostScript bestand maken… Ietsje lastiger.

Dit is dus NIET de manier om te werken. Word is leuk voor een briefje van 2 kantjes maar het is gewoon niet geschikt voor serieuze langere documenten. Je verdwaalt al snel en het verspringen van getypte stukken en illustraties is een ware nachtmerrie. Een stijl gebruiken die overal hetzelfde is kost behoorlijk wat zelfdicipline.

Hoe Lyx het doet

Laten we eens de stappen doorlopen die je neemt om een document te maken met Lyx. We gaan een begin maken van een artikel. Hierdoor kan je waarschijnlijk zelf beter bepalen of Lyx iets is voor jou. – We starten Lyx

Dit is het openingsscherm van Lyx. Zoals je ziet, ziet het er heel eenvoudig uit.

– File –> Kies new uit het file menu

– Layout –> Maak je keuzes uit de tab bladen. De belangrijkste is het kiezen van een soort document. In dit geval een artikel. Dit zijn de zogenaamde klasse. Het lettertype kan je hier ook kiezen. Lyx kent maar een paar fonts en dit is jammer maar het zijn wel fonts die er zeer goed en leesbaar uitzien.

-Typ de eerste regel

-Geef betekenis aan de regel

Dit is dus typisch Lyx. Je zegt nu WAT je aan het typen bent.

Nu geef je twee keer een enter. Dit werkt dus niet. Waarom niet? Denk daar maar eens over na 🙂 Twee keer op enter drukken heeft alleen zin in tekstverwerkers om stijl mee aan te geven. Dit heeft dus geen enkele zin in Lyx. In Lyx betekend een Enter gewoon: Er komt iets nieuws aan en niet: Voeg een witregel toe.

Schrijf nu je naam en vertel dat het je naam is klik op Author. Dit doe je dus weer net zoals je het hierboven hebt gedaan met de titel. Nu gaan we een inhoudsopgave invoegen. Je hoeft alleen maar te zeggen dat er een inhoudsopgave in je document moet komen. Wat er allemaal in die inoudsopgave moet komen te staan weet lyx. Je geeft namelijk steeds aan waar je mee bezig bent dus hoofdstukken en paragrafen zijn betekend.

-Inhoudsopgave invoegen

-Je ziet dit nu op je scherm

Je begrijpt het principe. Op deze manier typ je de rest van je document. Dit blijf je doen totdat je klaar bent met je verhaal. Je blijft steeds aangeven wat hoofdstukken zijn, wat paragrafen zijn, wat voetnoten zijn, enz.

Uiteindelijk is je document klaar en wil je het resultaat zien. Ook dit is heel makkelijk. Je kan kiezen om met view het te bekijken maar wij gaan het bestand exporteren.

–

Als we nu Lyx het ingevoerde tot een document laten maken. Komt er een beeldschoon pdf of ps bestand uit rollen. Met een voorkant met de auteursnaam, de titel en de datum. Daarna een inhoudsopgave.

Mensen die zich bezighouden met web ontwikkeling zullen opmerken dat dit zeer veel lijkt op Cascade Style Sheets. Hier is het dan ook wel een beetje mee te vergelijken. Als je wat verder bent met Lyx kan je zelf deze stylbladen gaan maken. In Lyx termen zijn dit dus de klassen.

Dus…..

De problemen die je in een tekstverwerker hebt bij bepaalde soorten documenten worden door het onderstel van Lyx opgelost. Zaken zoals waar worden plaatjes neergezet, begint de nieuwe paragraaf op deze pagina of op de volgende, moet er een extra witregel gebruikt worden, worden door e6en groot aantal regels zelf door de software opgelost. Je bent verlost van de ellende. Overigens kan je wel het een en ander nog fine tunen door extra enters om extra spaties op te nemen of zelfs door ruwe LaTeX in te voegen maar daar kom je vanzelf wel achter.

Plaatjes in documenten Het is ook mogelijk om plaatjes in te voegen in je document. Hierin in lyx alleen heel erg beperkt.Het enige type bestand wat je kan invoegen is PostScript of Encapsulated PostScript. Veel van de plaatjes die je zou willen gebruiken zijn waarschijnlijk van het type .jpg of .gif. Dit is dus een probleem. Het beste kan je je bestanden converteren naar PostScript met behulp van ImageMagic die je kan installeren dmv Fink. Na installatie is het betrekkelijk eenvoudig om de bestanden om te zetten. Op de prompt typ je simpelweg convert bestand.jpg bestand.eps. Hiermee krijg je de eps bestanden die je nodig hebt. Ik hoop dat in de toekomst deze “extra stap” verwijderd wordt.

Wiskunde in documenten

Hierven heb ik al beschreven dat Lyx wiskundige formules kan maken. Heb je wel eens geprobeerd om een wiskundige formule in Word te zetten? Teleurstellend he? 🙂 Dat zit er niet in. Maar Tex is gemaakt met dit doel in gedachten. Zelf ben ik niet thuis op gebied van wiskunde maar onderstaande is mogelijk.

HTML

Wil je Lyx gebruiken om niet ps files te maken maar hele nette HTML files? Prima, dat kan ook.

Docbook

Ben je geinteresseerd om DocBook documenten te maken? Ook dit is mogelijk met Lyx. Voor meer informatie verwijs ik je toch door naar de website die hierover gaat klik hier Wat Docbook precies is ligt ook buiten het bestek van dit artikel. Ik zou zeggen google er eens naar. google

Geavanceerd

Naarmate je meer met lyx gaat werken kan het zijn dat het nodig is dat je dingen wil die standaard niet in lyx kunnen. Gelukkig heeft lyx de mogelijkheid om LaTeX code handmatig in te voeren. Uiteraard kan je lyx het resultaat van je document ook laten exporteren naar LaTeX zodat je met je favoriete tekst editor als vi, emacs of BBedit zelf de code kan aanpassen.

Conclusie

Het is een prachtig programma maar het is niet geschikt voor alle soorten documenten. Mensen die vooral documenten maken waar elke pixel op een pagina handmatig ingedeeld kunnen worden hebben niets aan Lyx. Het is ook nutteloos voor mensen die met exotische fonts willen werken. Er zijn maar een beperkt aantal fonts beschikbaar in Lyx. Mensen die echter zich vooral willen richten op de inhoud van een document en niet te veel zich willen bemoeien met opmaak maar toch een mooi document willen is Lyx een ware droom! Vooral als het grote documenten zijn.

Ben je nog steeds niet overtuigt lees het onderstaande verhaal eens. Hier staat een artikel van een student die ontevreden was over Word en Lyx probeerde. Lees zijn ervaring ! artikel

Andere links en referenties:

Lyx homepage Latex Primer Introductie LaTeX The North American (and international) TeX user group